Dzieciństwo i młodość

Albert Einstein urodził się w piątek 14 marca 1879 r. o godzinie 11:30 w domu przy Bahnhofstrasse B nr 135 w mieście Ulm położonym w Wirtembergii na południu Niemiec^[3]. Jego matką była Paulina Einstein (z domu Koch), a ojcem Hermann Einstein. Oboje byli Żydami^[4]. Hermann Einstein handlował pierzynami^[5], dopóki jego brat Jacob nie namówił go do wspólnego założenia zakładu produkującego instalacje gazowe i wodno-kanalizacyjne^[6][7]. W 1881 r. cała rodzina przeniosła się do Monachium, gdzie powstał zakład, tam też 18 listopada 1881 r. urodziła się Maria^[8][9], jedyna siostra Einsteina.

Albert Einstein pierwszy raz zetknął się z nauką, gdy miał pięć lat. Jego ojciec pokazał mu kompas, którego działanie wywarło na nim „głębokie i trwałe wrażenie”^[10][11]. W tym czasie Einstein rozpoczął naukę w domu. Ponieważ jego matka była muzyczką^[5], Albert w wieku sześciu lat zaczął uczyć się gry na skrzypcach. Lekcje gry pobierał do trzynastego roku życia, a później grał do późnej starości, dopóki nie zaczęło mu to sprawiać zbyt dużego trudu^[12]. W 1886 r. zaczął uczęszczać do szkoły powszechnej, gdzie był jednym z najlepszych uczniów^[13][14][15]. Od 1888 r. chodził do katolickiego Gimnazjum Luitpolda w Monachium^[16][3], gdzie również odnosił sukcesy. Firma Einsteinów zaczęła podupadać, w 1894 r. rodzina przeniosła się do Mediolanu^[17][18], syna pozostawiając w Monachium dla ukończenia szkoły pod opieką członków dalszej rodziny^[19][20]. Według Marii Einstein w tym okresie jej brat stał się nerwowy, pojawiły się nawet objawy depresji^[21]. Pół roku po wyjeździe rodziców Einstein wypisał się ze szkoły i dołączył do rodziców w Mediolanie, gdzie sam przygotowywał się do wstąpienia na uniwersytet^[21]. Gdy w październiku 1895 r. po przyjeździe do Zurychuprzystępował do egzaminu wstępnego na tamtejszą politechnikę (przemianowaną później na Eidgenössische Technische Hochschule Zürich – ETHZ), potrzebował specjalnego pozwolenia, gdyż brakowało mu dwóch lat do minimalnego dopuszczalnego wieku^[21]. Z powodu słabych wyników egzaminów z przedmiotów humanistycznych próba zdania egzaminu zakończyła się niepowodzeniem^{[22][3][23][b]}.

Za radą dyrektora ETHZ Einstein postanowił spędzić rok w Aarau w Szwajcarii, by ukończyć szkołę średnią^[22][24]. We wrześniu 1896 r. zdał tam maturę, uzyskując dobre oceny z niemal wszystkich przedmiotów, zwłaszcza ze śpiewu i muzyki oraz fizyki i matematyki^[25][c]. W tym samym roku, najprawdopodobniej w celu uniknięcia służby wojskowej^[26] lub na znak protestu przeciwko nastrojom militarnym panującym wówczas w Niemczech^[27], zrzekł się obywatelstwaniemieckiego i bez przynależności państwowej przystąpił ponownie do egzaminów na ETHZ, które tym razem zdał. Jednocześnie do tej samej sekcji przyjęto Milevę Marić^[28], która później wywarła duży wpływ na życie Einsteina. W lipcu 1900 r. oboje przystąpili do zdawania egzaminów końcowych, które Einstein zdał, w przeciwieństwie do Milevy Marić^[29][24]. Wtedy też opublikował pierwszą swoją pracę dotyczącą zjawiska włoskowatości^[30].

W czasie studiów zakochał się z wzajemnością w Milevie Marić^[31][32], co nie podobało się matce Einsteina^[33][34][35]. W 1901 r. Mileva zaszła w ciążę^[36]. Na czas porodu udała się do rodzinnej Serbii^[37] i tam urodziła córkę o imieniu Lise (zdrobniale Lieserl), oddaną po cichu do adopcji, której Albert najprawdopodobniej nigdy nie zobaczył i której dalsze losy są nieznane^[26][38][39].

21 lutego 1901 r. Einstein przyjął obywatelstwo szwajcarskie^[40][41]. Mając już dyplom wykładowcy nauk ścisłych zaczął szukać pracy^[34]. Starał się bezskutecznie o asystenturę u wykładającego w ETHZ Webera, później u Hurwitza i Wilhelma Ostwalda^[42]. Dopiero w maju 1901 r. został zatrudniony na krótko jako zastępca nauczyciela w szkole średniej w Winterthur w Szwajcarii^[34]. W tym czasie zajmował się tam ruchem materii względem eteru i kinetyczną teorią gazów^[41]. Od października 1901 r. do stycznia 1902 r. uczył w prywatnej szkole w Schaffhausen^[34], a równolegle pracował nad swoją pracą doktorską dotyczącą kinetycznej teorii gazów^[43]. W lutym 1902 r. przeprowadził się do Berna^[44], gdyż spodziewał się dostać stałą pracę w Szwajcarskim Urzędzie Patentowym w Bernie. Utrzymywał się z udzielania korepetycji^[45][46]. W czerwcu został zatrudniony na okres próbny jako ekspert techniczny trzeciej klasy w urzędzie patentowym^[34][47][45], a trzy miesiące później zatrudniono go na stałe.

10 października 1902 r. wskutek choroby serca zmarł ojciec Einsteina^[48]. 6 stycznia 1903 r. Albert Einstein i Mileva Marić wzięli w Bernie ślub cywilny^[48]. 14 maja 1904 r. urodził się pierwszy syn Einsteina, Hans Albert^[48], który później również został wybitnym uczonym^[48]. Kolejny syn, Eduard, urodził się 28 lipca 1910^[49].